Gmina Lipowa

W granicach gminy Lipowa znajdują się następujące sołectwa:

Lipowa, Leśna, Sienna, Słotwina, Ostre i Twardorzeczka.

Na dzień 31.12.2021r. gminę Lipowa zamieszkiwały  10 693 osoby.

LIPOWA
Powierzchnia: 4052 ha

Sołtys: Jan Sołtysik
tel. 515 667 143

Lipowa jest jedną ze starszych osad żywieckich. Jej początki związane były z rodem Radwanitów i sięga końca XIII wieku (Matuszczyk A., 1995). Nazwa miejscowości pojawiła się w dokumencie z 1242 roku. Nazwę tej miejscowości wyjaśnia Andrzej Komoniecki w ,,Dziejopisie Żywieckim": "...wieś nazwana, iż tam w tym miejscu najpierwszy tameczny poddany chałupę sobie z drzewa samego lipowego zbudował i tę chałupę jego lipową nazwano, a potem od tej chałupy wieś Lipowa osadzona i przezwana”(Dziejopis Żywiecki, 1987).

LEŚNA
Powierzchnia: 351 ha

Sołtys: Bogusław Biernat
tel. 600 512 776

Leśna usytuowana jest w dnie inwersyjnej Kotliny Żywieckiej wchodzącej w skład rozległego Obniżenia Jabłonkowskiego. Leśna posiada rzeźbę falistą. Północno-zachodnia część obrębu usytuowana jest na dziale między-dolinnym wznoszącym się między równoleżnikowymi dolinami Żarnówki i Leśnej. Cały obszar wsi wykazuje łagodne nachylenie w kierunku wschodnim. Z dziejów wsi Komoniecki pisze o niej w ten sposób:

”na miejskim gruncie zasadzona jest, gdyż tam na tym miejscu leśni miejscy pola swoje mieli, pilnując lasu naonczas nazwanego kabatu miejskiego i domy swoje oni sobie najpierw zbudowali, poddawszy się pod farę radziechowską, iż im blisko do kościoła było chodzić niż przez las do miasta. Która od leśnych i od Leśnej rzeki nazwana, iż przez las miejski płynęła” (Piela M.1996).

Źródła historyczne milczą na ten temat dokładnej daty powstania Leśnej. Prawdopodobnie powstała ona po roku 1448 kiedy to książę oświęcimski Przemysław potwierdził prawa miejskie Żywca i nadał miastu przyległe ziemie wraz z lasem Kabat wówczas na terenie dzisiejszej Leśnej osiedlili się pierwsi strażnicy leśni. Urzędnicy Ci z racji swych funkcji kontrolnych, nie cieszyli się wśród ludności miejscowej popularnością. W I połowie XVI wieku las miejski Kabat w wyniku intensywnej eksploatacji przestał praktycznie istnieć (Sulimierski F., 1884). W 1608 roku według danych z „Dziejopisu Żywieckiego”: „Leśna należała do parafii żywieckiej, chociaż jej bliskość do Radziechowów raczej wskazywała na przynależność do nich”. W 1628 roku było w tej wsi 17 zarębników, a w 1712 roku 37, natomiast w 1715 roku zanotowano 17 zagrodników. W roku 1655 cześnik krakowski i zarazem starosta żywiecki Marcin Piegłowski zbudował folwark na gruncie chłopa Urbana Pawlusa. Folwark ten nazwany był Szkołą Urzędniczą. Miał on charakter przejściowy i istniał do 1700 roku (Nowak D.,1996). „Na gruntach zlikwidowanego” folwarku powstała w 1703 roku wieś Leśna Nowa (Poniedziałek Z., 1980).

SIENNA
Powierzchnia: 200 ha

Sołtys: Janusz Szymański
tel. 606359334
http://sienna.lipowa.pl

Sienna leży w dnie inwersyjnej Kotliny Żywieckiej. Rzeźba tego terenu jest mało urozmaicona niskofalista. Południowe i północne krańce wsi wyznaczają równoleżnikowe doliny Żarnówki i Sienki. Obszar, jaki zajmuje ta wieś jest lekko nachylony w kierunku wschodnim. Z dziejów wsi Andrzej Komoniecki (1658-1729) – sławny wójt żywiecki – tak pisał w Kronice pod rokiem 1608 o powstaniu wsi Sienna:

„Tenże Pan Mikołaj Komorowski Kabatu sztuką wielką miejskiego odjął, a Sienną na tym miejscu założył”. Nazwa wsi pochodzi stąd „iż tam siana mieszczanie żywieccy najwięcej robili pod koniec lasu swego Kabatu i do nich to pole należało i Siennym Polem to nazwali”.

Wynika z tego, że właśnie tutaj mieszczanie składali siano i zwali to miejsce siennicą. Nazwa wsi może mieć również związek ze strumieniem Siennym. Nazwa tego strumienia pojawiła się w źródłach historycznych w I połowie XV wieku. W 1448 roku została ona wymieniona przez Przemysława, księdza oświęcimskiego w dokumencie, w którym potwierdził on „ mieszczanom Żywca ich dawny przywilej”. Fragment dokumentu brzmi:

” Dajemy też zwyż mianowanemu miastu Żywcowi pole, kąt Kabat nazywany, las w gruntach jego leżący, między dwiema strumieniami Kiemlichowiec i Sienna aż do niżnej Lipowej, gdzie przed laty miasto Żywiec i obywatele jego wszyscy bydła swoje pasali i używali i dotąd używają...” (Kalendarz Żywiecki, 1994).

SŁOTWINA
Powierzchnia: 270 ha

Sołtys: Maria Binda-Sapeta
tel. 33 867 16 77

Słotwina leży na granicy dwóch regionów geograficznych: Beskidów Śląsko-Morawskich i Obniżenia Jabłonkowskiego. Do obniżenia Jabłonkowskiego należy dno Kotliny Żywieckiej, której fragment występuje we wschodniej części obrębu. Obszar ten łagodnie nachylony w kierunku wschodnim rozcinają doliny dopływów Kalonki. Są to plejstoceńskie doliny nieckowate odmłodzone w holocenie. Zachodnia część obrębu to fragment Beskidu Śląskiego. Obejmuje on wschodnie stoki Skrzycznego rozcięte doliną dopływu Żylicy oraz występujące na jego przedpolu wzniesienia osiągającego 751 m n.p.m. W granicach obrębu występują skłony eksponowane we wszystkich kierunkach, z przewaga wystaw wschodnich.

Nazwa jej pochodzi od słodkich jagód albo trześni tam rodzących się. Rosło tam również wiele drzew. W roku 1673 miała miejsce wojna słotwińska. Andrzej Komoniecki tak opisuje to wydarzenie:

„Roku Pańskiego 1673 wojna słowińska nastała, iż po śmierci Jana Kazimierza, króla polskiego, Państwo Żywieckie osierociało i Jego Mość pan Stanisław z Warszyc Warszycki, kasztelan krakowski, trzymając Łodwigowskie Państwo, wieś Słotwinę, do Żywieckiego Państwa należącą, chciał sobie od Łodygowic i Państwa jego przyłączyć i przywłaszczyć, twierdząc, iż za granicą jego jest jemu należy. O co, zebrawszy chłopstwo, chciał mocą tę wieś Słotwinę odjąć ( …) w poniedziałek świąteczny utarczka była, lecz żywiecka strona łodwigowską rozgromiła, iż nic nie wskórali.”

W roku 1688 niejaki Wojciech Miczek ze Słotwiny został na śmierć skazany, a było to tak: „ Tegoż roku Wojciech Miczek za Słotwiny o rozbój był ścięty i ćwiartowany, na którego egzekucję czterze kacia z Cieszyna przybyli. A ten będąc na torturach, do niczego przyznać się nie chciał i stryczki się pod nim targały.” Potem znaleźli u niego znamię nad lewą łopatką. Gdy to się stało, do wszystkiego się przyznał. „Dziejopis Żywiecki” tak przedstawia jego egzekucję: „Na placu tedy ścinając go, jeden klęczącemu za włosy trzymał głowę, a drugi ściął. W tym ciało na ziem upadło, a on głowy nie dopuszczając na ziemię, dotrzymał i w ręce głowę za włosy trzymając, około prezentował.” Również w roku 1702 Franek Miczek ze Słotwiny o rabunki za Pietrzykowicami na granicy łodwigowskiej ścięt i ćwiartowan. Opisana jest tu również góra Groń Niesłychany wznoszący się nad Słotwiną.

OSTRE
Powierzchnia: 701 ha

Sołtys: Tadeusz Pawlus
tel. 889 557 197
tel. 33 867 00 01

Ostre leży w Beskidzie Śląskim. W jego granicach mieści się wschodni skłon bocznego odgałęzienia Pasma Wiślańskiego biegnącego od Magurki Wiślańskiej, przez Magurkę Radziechowską, Morońkę po Ostre (946 m n.p.m.), szeroka, falista wierzchowina grzbietu kulminuje we wzniesieniach 943 i 964 m n.p.m. Stoki o profilu wklęsłym opadają do doliny Twardorzeczki i Leśnej są słabo rozcięte.

Z Lipową łączy się wieś Ostre (kiedyś nazwana Podostre). Leży u podnóża masywu Skrzycznego. W „Dziejopisie Żywieckim” Andrzej Komoniecki pisze:

„Ostre wieś, iż pod górą przykrą i ostrą osadzona jest i góra nad nią Ostre się zowie”.

Założona została na początku XVII w w miejscu, gdzie znajduje się Kaplica Matki Bożej Różańcowej (Matuszczyk A., 1995). Pierwsze udokumentowane dane o tej wsi pochodzą ze spisu przeprowadzonego w 1626 roku na życzenie królowej Konstancji, która chciała znać „uposażenie parafii w swoich dobrach”. Wówczas wymienione zostało 18 wsi w tym Ostre, Słotwina, Sienna (Woźniak H., 1997).

TWARDORZECZKA

Powierzchnia: 234 ha

Sołtys: Włodzimierz Jezutek
tel. 33 867-01-79, kom. 885 540 413

Twardorzeczka leży na granicy dwóch regionów geograficznych: Beskidu Śląsko-Morwawskiego i Obniżenia Jabłonkowskiego. Obszar ten jest nachylony łagodnie w kierunku wschodnim, rozcina go rzeka Leśna. Zachodnia wyżyna części obrębu obejmuje dolne partie południowej krawędzi Beskidu Śląskiego opadającej w kierunku Kotliny Żywieckiej.

Twardorzeczka to najmłodsza wieś, która jako sołectwo powstała w latach powojennych XX w. jej historia nierozerwalnie związana jest z historią wsi Radziechowy, której była przysiółkiem. Nazwę – Twardorzeczka – wioska zawdzięcza najprawdopodobniej nazwie rzeki, która przez wieś płynie. Andrzej Komoniecki w swoim „Dziejopisie Żywieckim”, pisząc o rzekach odnotował:

„Dziesiąta leśna, a ta bierze początek od gronia Twardorzeczki nazwanego, a bieży przez wieś Leśną nas Zabłociem do Soły, od której niedaleko Rybne i Glinne z pól radziechowskich pochodzą. „Potok który wpadł do Leśnianki także nazwano Twardorzeczką, najprawdopodobniej dlatego, że po skalnym, twardym podłożu płynął."

Pierwszymi jej mieszkańcami, którzy zapoczątkowali proces osadzenia się w tym rejonie byli górale zajmujący się wypasem owiec. Stopniowo schodzili oni z wyższych partii (Ostre), niżej budujący dom i zakładając pierwsze gospodarstwa. Analizując nieliczne źródła historyczne można wywnioskować, że w połowie XVIII wieku przysiółek jeszcze nie istniał. Hieronim Wożniak w pracy „Radziechowy. Monografia wsi” pisze, iż wzdłuż potoku Twardorzeczka na odcinku kilku kilometrów powstał stosunkowo młody przysiółek Radziechów – Twardorzeczka. Po drugiej wojnie światowej mieszkańcy tego przysiółka ze względu na znaczną odległość od macierzystej wsi wystąpił z wnioskiem o utworzenie nowej gromady i czynili starania o jej włączenie do ówczesnej gminy Leśna. O przekształceniu przysiółka Twardorzeczka w samodzielną gromadę zdecydowano na sesji Rady Zabłocia w dniu 29 stycznia 1948 r. W tym czasie wieś liczyła 123 osady, a zamieszkiwało ja 856 osób. Ostatecznie sprawę samodzielności tego przysiółka przypieczętowała uchwała z 6 listopada 1950 r.W roku 1954 część przysiółka Twardorzeczka położona po północnej stronie drogi głównej, przebiegającej przez przysiółek, przekształcona została w obrębie wsi i włączona do gromady Leśna. Jednak w dalszym ciągu połowa wsi należała do Gminy Radziechowy. Dzięki działaniom mieszkańców w połowie lat osiemdziesiątych XX w. cała wieś znalazła się w obrębie Gminy Lipowa.